Akademia

Muzyczny szyfr Cezara. Czyli o co chodzi z tą transpozycją?

Na pewno zdarzyło Ci się przyłączyć do chóralnego wykonania piosenki zaintonowanej przez kogoś innego. I nagle poczułaś, że twój głos się łamie. Albo przeskakuje o oktawę wyżej lub niżej. 

Jeszcze mniej komfortowa sytuacja dotyczy instrumentalistów. Co bowiem zrobić, jeśli w trakcie spontanicznego wykonywania utworu nagle zaczyna brakować Ci skali? Albo gdy wykonanie prostego utworu staje się ze względu na tonację bardzo trudne?

Transpozycja czyli co?

Rozwiązaniem takiego problemu jest zabieg transpozycji. Oznacza on przesunięcie całego utworu o określony interwał w górę lub w dół. Tak, żeby dopasować go do możliwości wokalisty lub instrumentalistki.

Samo słowo transpozycja jest spolszczeniem łacińskiego słowa transposition. Oznacza ono przestawienie albo przełożenie. 

Szyfr Cezara

Łatwo możemy wytłumaczyć zabieg transpozycji przez analogię do szpiegowskiego kodu. Żeby zaszyfrować wiadomość, szpiedzy umawiają się, że każda litera listu będzie przesunięta o dwie według kolejności alfabetycznej. I tak zamiast słowa GAMA szpieg napisze w liście JDPD. A zamiast MOL wpisze PSO.

Nazwa tego szyfru pochodzi od Juliusza Cezara. Rzymski władca używał tej sprytnej techniki do komunikacji ze swymi przyjaciółmi.

Po co jednak używać szpiegowskich technik do grania na instrumentach muzycznych?

Po co transponować?

Transpozycja jest potrzebna z kilku powodów. Po pierwsze – po to, żeby poszerzyć repertuar. Dzięki transpozycji możemy zagrać utwory, które zostały napisane na inne instrumenty. Także takie, których skala jest bardzo różna od naszego!

Drugi powód jest nie mniej ważny. Transpozycja pozwala bowiem wybrać łatwiejszą tonację. W ten sposób znacznie poszerza nasze możliwości wykonawcze.

Po trzecie, dzięki transpozycji możemy łatwo zmienić instrument – z klarnetu na saksofon, z trąbki na waltornię!

Instrumenty transponujące

Bowiem transpozycja ma jeszcze jedno oblicze. Otóż niektóre instrumenty wydają inny dźwięk niż zostało to zapisane w nutach. Na przykład jeśli na klarnecie B zagramy dźwięk C, usłyszymy dźwięk o cały ton niższy, niż ten sam zagrany na fortepianie. Do grupy instrumentów transponujących oprócz klarnetu należą między innymi saksofon, trąbka i waltornia.

Dlaczego instrumenty transponują?

Przede wszystkim chodzi o czytelność zapisu nutowego i dopasowanie go do rzeczywistego brzmienia instrumentu. Póki instrument gra solo, nie ma przecież potrzeby utrudniania życia muzykowi! Musiałby ciągle grać w tonacjach o bardzo skomplikowanym zapisie. 

Cyfrowa transpozycja

W przypadku utworu nagranego cyfrowo, można dokonać transpozycji za pomocą oprogramowania. Dzięki temu zabiegowi aplikacja Rubato umożliwia transpozycję akompaniamentów do dowolnej tonacji za pomocą prostego suwaka. W ten sposób możesz dostosować tonację utworu do poziomu zaawansowania i preferencji. Spróbujesz?